دکتر احسان کریمی
05 آذر 1404
تصویربرداری دقیق و کامل از دندان‌ها و ساختارهای اطراف آن، نقش مهمی در تشخیص صحیح و برنامه‌ریزی درمان‌های دندان‌پزشکی دارد. یکی از پیشرفته‌ترین روش‌های تصویربرداری، CBCT یا Cone Beam Computed Tomography است که امکان مشاهده سه‌بعدی دندان‌ها، استخوان‌ها و بافت‌های نرم اطراف را فراهم می‌کند. در این مقاله با CBCT دندان، کاربردها، مزایا و محدودیت‌های آن و زمان مناسب استفاده آشنا خواهید شد.
CBCT یا Cone Beam Computed Tomography، یک تکنیک پیشرفته تصویربرداری سه‌بعدی است که با استفاده از پرتو مخروطی، نمای دقیقی از ساختارهای دهان، فک و دندان‌ها ارائه می‌دهد. برخلاف رادیوگرافی‌های معمولی دو بعدی، CBCT تصاویر سه‌بعدی از زوایای مختلف فراهم می‌کند و امکان بررسی جزئیات پیچیده مانند کانال‌های ریشه، وضعیت استخوان‌ها و ضایعات پنهان را به دندان‌پزشک می‌دهد. این ویژگی CBCT را به ابزاری حیاتی برای تشخیص دقیق، برنامه‌ریزی درمان‌های پیچیده و کاهش خطاهای بالینی تبدیل کرده است.
CBCT provides information in 3 dimensions but has a lower resolution than intraoral radiographs. Furthermore, metallic restorations in the path of the X-ray beam produce dark stains creating caries-like radiolucencies on the crowns of other teeth or even masking true carious lesions.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK592390/
در رادیوگرافی‌های دو بعدی، تصاویر تنها یک نما و محدود از دندان و استخوان ارائه می‌دهند. این محدودیت گاهی باعث می‌شود ضایعات کوچک یا ساختارهای پیچیده قابل مشاهده نباشند و تشخیص دقیق دشوار شود. CBCT با ارائه اطلاعات سه‌بعدی و مقاطع دقیق، امکان مشاهده عمق، زاویه‌ها و جزئیات پنهان را فراهم می‌کند و دقت تشخیص و برنامه‌ریزی درمان را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد.
علاوه بر این، CBCT به دندان‌پزشکان اجازه می‌دهد تا قبل از جراحی یا درمان‌های پیچیده، ساختار استخوان و موقعیت دقیق دندان‌ها و عصب‌ها را ارزیابی کنند. این موضوع خطرات احتمالی درمان را کاهش می‌دهد و امکان ارائه درمانی ایمن و هدفمند را فراهم می‌آورد.
تصویربرداری CBCT به دلیل ارائه تصاویر سه‌بعدی دقیق، ابزاری بسیار مفید برای دندان‌پزشکان محسوب می‌شود. این تکنولوژی امکان تشخیص پوسیدگی‌های عمیق و ضایعات استخوانی را فراهم می‌کند که در رادیوگرافی‌های معمولی دو بعدی قابل مشاهده نیستند و کمک می‌کند برنامه درمانی دقیق و مؤثری تدوین شود.
علاوه بر تشخیص، CBCT در برنامه‌ریزی جراحی‌های دهان و کاشت ایمپلنت اهمیت ویژه‌ای دارد. با استفاده از تصاویر سه‌بعدی، دندان‌پزشک می‌تواند محل دقیق ایمپلنت، زاویه مناسب و فاصله از ساختارهای حساس مانند عصب‌ها یا سینوس‌ها را تعیین کند و ریسک‌های جراحی را به حداقل برساند.
این تکنولوژی همچنین در درمان ریشه‌های پیچیده کاربرد دارد. با بررسی دقیق کانال‌ها و ریشه‌های پنهان، دندان‌پزشک می‌تواند مشکلاتی که در روش‌های سنتی تشخیص داده نمی‌شوند را شناسایی کرده و درمان ریشه را با دقت و موفقیت بیشتری انجام دهد.
تصویربرداری CBCT دندان، به دلیل ارائه تصاویر سه‌بعدی و دقیق، یکی از پیشرفته‌ترین ابزارهای تشخیصی در دندان‌پزشکی مدرن است. با این حال، مانند هر تکنیک پزشکی دیگر، مزایا و محدودیت‌های خاص خود را دارد.
1. تصویربرداری سه‌بعدی و با دقت بالا:
CBCT امکان مشاهده ساختار دندان، فک و بافت‌های اطراف از زوایای مختلف را فراهم می‌کند. این ویژگی به دندان‌پزشک اجازه می‌دهد تا جزئیات پیچیده مانند کانال‌های ریشه، ضخامت استخوان و موقعیت دقیق عصب‌ها را به صورت دقیق بررسی کند.
2. کاهش نیاز به تصویربرداری‌های متعدد:
با ارائه نمای سه‌بعدی کامل، CBCT می‌تواند نیاز به رادیوگرافی‌های متعدد دو بعدی را کاهش دهد و زمان و هزینه بیمار را صرفه‌جویی کند.
3. کمک به تشخیص سریع‌تر و دقیق‌تر:
تصاویر با وضوح بالا امکان شناسایی ضایعات پنهان، شکستگی‌ها، توده‌های استخوانی و مشکلات پیچیده دندان را فراهم می‌کند و تصمیم‌گیری درمانی را تسریع می‌کند.
1. میزان تابش بیشتر نسبت به رادیوگرافی معمولی:
هرچند تابش CBCT کمتر از سی‌تی اسکن پزشکی است، اما نسبت به رادیوگرافی دو بعدی بالاتر است و استفاده غیرضروری از آن باید اجتناب شود.
2. هزینه بالاتر نسبت به روش‌های سنتی:
تصویربرداری CBCT به تجهیزات پیشرفته و تخصص بالا نیاز دارد، بنابراین هزینه آن نسبت به رادیوگرافی معمولی بیشتر است.
3. محدودیت در برخی بیماران:
در بیماران با محدودیت حرکتی شدید، کودکان کوچک یا زنان باردار ممکن است انجام CBCT توصیه نشود یا نیاز به اقدامات احتیاطی ویژه داشته باشد.
تصویربرداری CBCT دندان، به دلیل دقت بالا و توانایی ارائه نمای سه‌بعدی، در بسیاری از شرایط خاص دندان‌پزشکی کاربرد دارد. استفاده هدفمند از این روش، تشخیص دقیق‌تر و برنامه‌ریزی درمانی بهتر را ممکن می‌سازد. موارد اصلی تجویز CBCT عبارتند از:
وقتی بیمار دچار درد مداوم یا علائم غیرقابل توضیح در ناحیه دندان یا فک می‌شود و رادیوگرافی معمولی پاسخگو نیست، CBCT به شناسایی پوسیدگی‌های عمیق، آبسه‌ها یا ضایعات استخوانی کمک می‌کند.
برای قرار دادن ایمپلنت با دقت بالا، بررسی ضخامت و تراکم استخوان و تعیین موقعیت دقیق عصب‌ها، CBCT ابزار ضروری است. همچنین در درمان‌های ارتودنسی پیچیده، نمای سه‌بعدی فک و دندان‌ها امکان طراحی دقیق دستگاه‌ها و حرکت دندان‌ها را فراهم می‌کند.
در درمان ریشه دندان‌هایی که ساختار ریشه پیچیده دارند یا درمان‌های قبلی ناکام مانده‌اند، CBCT امکان بررسی کامل کانال‌ها و شناسایی مشکلات پنهان را می‌دهد و خطاهای درمانی را کاهش می‌دهد.
در صورت وارد شدن ضربه به دندان یا فک، CBCT امکان مشاهده شکستگی‌ها، ترک‌ها و آسیب‌های داخلی را فراهم می‌کند که ممکن است در رادیوگرافی دو بعدی قابل تشخیص نباشد.
نکته مهم: CBCT تنها در موارد ضروری توصیه می‌شود و استفاده غیرهدفمند از آن می‌تواند منجر به تابش اضافی شود. تصمیم‌گیری برای انجام CBCT باید توسط دندان‌پزشک متخصص و با توجه به نیاز بالینی بیمار انجام شود.
تصویربرداری CBCT با وجود مزایای فراوان، نیازمند رعایت نکات ایمنی و آماده‌سازی مناسب است تا تصویر واضح و دقیق باشد و سلامت بیمار حفظ شود. مهم‌ترین اقدامات قبل از انجام CBCT عبارتند از:
هرگونه زیورآلات، گوشواره، عینک، هدبند یا اجسام فلزی در ناحیه سر و گردن می‌تواند باعث ایجاد سایه، انعکاس یا اختلال در تصاویر CBCT شود. بنابراین لازم است قبل از تصویربرداری همه این موارد از بدن بیمار حذف شود تا تصاویر شفاف و دقیق حاصل شود.
بارداری: زنان باردار باید حتماً دندان‌پزشک را در جریان بگذارند. اگر چه میزان تابش CBCT نسبت به سی‌تی اسکن پزشکی کمتر است، اما به دلیل حساسیت جنین، دندان‌پزشک ممکن است زمان تصویربرداری را به بعد از زایمان موکول کند یا از روش‌های تصویربرداری جایگزین استفاده کند.
شرایط پزشکی خاص: بیماری‌های خاص یا استفاده از دستگاه‌های پزشکی مانند پیس‌میکر نیز باید اعلام شود تا دندان‌پزشک اقدامات احتیاطی لازم را انجام دهد.
با رعایت این نکات، CBCT نه تنها تصویربرداری دقیق و مفیدی ارائه می‌دهد، بلکه ریسک‌های تابش و خطاهای احتمالی در تصویر را به حداقل می‌رساند.
CBCT دندان یک ابزار پیشرفته و حیاتی برای تصویربرداری سه‌بعدی دندان‌ها و فک است. این روش به تشخیص دقیق‌تر، برنامه‌ریزی درمان‌های پیچیده و کاهش خطاهای دندان‌پزشکی کمک می‌کند. با این حال، استفاده هدفمند و رعایت نکات ایمنی از اهمیت بالایی برخوردار است تا هم کارایی درمان و هم سلامت بیمار تضمین شود.
جراح و دندان‌پزشک هستم و تمامی خدمات دندان‌پزشکی را انجام میدهم که شامل دندان‌پزشکی ترمیمی و زیبایی، درمان ریشه دندان، ایمپلنتهای دندانی، پروتزهای ثابت و متحرک ، دندان‌پزشکی اطفال و ... می‌شود. جراح و دندان‌پزشک هستم و تمامی خدمات دندان‌پزشکی را انجام میدهم که شامل دندان‌پزشکی ترمیمی و زیبایی، درمان ریشه دندان، ایمپلنتهای دندانی، پروتزهای ثابت و متحرک ، دندان‌پزشکی اطفال و ... می‌شود.
