دکتر احسان کریمی
17 آبان 1404
دندان خرگوشی که در اصطلاح پزشکی به آن مال‌اکلوژن یا اوربایت (Overbite) گفته میشود، نوعی ناهنجاری در قرارگیری دندان‌هاست که در آن دندان‌های جلویی بالا به صورت غیرطبیعی روی دندان‌های جلویی پایین قرار می‌گیرند. این مشکل می‌تواند علاوه بر ایجاد ظاهر نامناسب، موجب مشکلات جویدن، گفتار و سلامت کلی دهان شود.
شیوع دندان خرگوشی در کودکان و بزرگسالان مشاهده میشود و معمولاً ریشه‌ی ژنتیکی یا محیطی دارد. تشخیص زودهنگام این مشکل نقش مهمی در پیشگیری از عوارض جدی‌تر و کاهش نیاز به درمان‌های پیچیده دارد.
در این مقاله، به بررسی علل، علائم، روش‌های تشخیص، درمان و پیشگیری از دندان خرگوشی پرداخته میشود تا یک راهنمای جامع و علمی برای خوانندگان فراهم گردد.
دهان انسان شامل دو دسته اصلی دندان است: دندان‌های شیری و دندان‌های دائمی. دندان‌های شیری معمولا از سن ۶ ماهگی شروع به رشد می‌کنند و تا حدود ۳ سالگی کامل می‌شوند. دندان‌های دائمی از سن ۶ سالگی شروع به رویش کرده و تا حدود ۱۸ سالگی رشد کامل خود را می‌کنند.
دندان‌ها از نظر عملکرد به چهار دسته تقسیم می‌شوند:
در حالت طبیعی، دندان‌های جلویی بالا کمی جلوتر از دندان‌های جلویی پایین قرار دارند. این فاصله کوچک و طبیعی به عنوان اوربایت نرمال شناخته میشود. اما در دندان خرگوشی، این فاصله غیرطبیعی است و دندان‌های بالا بیش از حد جلوتر هستند، که باعث مشکلات عملکردی و زیبایی میشود.
دندان خرگوشی می‌تواند به دلایل متعدد ایجاد شود و معمولا نتیجه ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و رفتاری است. مهم‌ترین علل عبارتند از:
بسیاری از موارد دندان خرگوشی ارثی هستند. اگر والدین یا اعضای خانواده به این مشکل دچار باشند، احتمال بروز آن در کودکان بیشتر است. عوامل ژنتیکی می‌توانند شامل اندازه فک‌ها، طول دندان‌ها و نحوه رشد آنها باشند.
رشد نامتوازن فک بالا و پایین باعث میشود دندان‌ها نتوانند به درستی روی هم قرار گیرند. فک کوچک پایین یا فک بزرگ بالا می‌تواند اوربایت شدید ایجاد کند و به مرور مشکلات عملکردی و زیبایی ایجاد نماید.
برخی رفتارها، مانند مکیدن انگشت، استفاده طولانی از شیشه شیر، فشار آوردن زبان به دندان‌ها یا جویدن طولانی اشیاء سخت، می‌تواند باعث جابه‌جایی دندان‌ها و ایجاد دندان خرگوشی شود.
کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز برای رشد استخوان و دندان در سنین کودکی ممکن است رشد طبیعی فک و دندان‌ها را مختل کند. تغذیه نامناسب و کمبود مواد مغذی مانند کلسیم و ویتامین D می‌تواند شدت ناهنجاری را افزایش دهد.
دندان خرگوشی ممکن است از دوران کودکی شروع شود و در بعضی افراد تا بزرگسالی ادامه یابد. علائم اصلی عبارتند از:
درمان دندان خرگوشی بسته به شدت ناهنجاری، سن بیمار و علت ایجاد آن متفاوت است و معمولاً نیازمند ترکیبی از روش‌های ارتودنسی، جراحی و مراقبت‌های حمایتی است
ارتودنسی رایج‌ترین و مؤثرترین روش درمان دندان خرگوشی است و شامل استفاده از بریس‌ها (Braces)، کش‌ها (Elastics) و ابزارهای اصلاح موقعیت دندان‌ها میشود. این ابزارها به مرور زمان دندان‌ها را به موقعیت طبیعی خود هدایت می‌کنند و فاصله غیرطبیعی بین دندان‌های بالا و پایین را کاهش می‌دهند. در ارتودنسی مدرن، از بریس‌های شفاف یا نامرئی نیز استفاده میشود که علاوه بر کارایی، از نظر زیبایی کمتر آزاردهنده هستند.
در موارد شدید، به ویژه وقتی ناهنجاری فک بالا یا پایین موجب اوربایت شدید شده باشد، ممکن است جراحی ارتوگناتیک لازم شود. این روش شامل اصلاح موقعیت فک‌ها، کوتاه یا بلند کردن استخوان‌ها و تنظیم زاویه قرارگیری دندان‌ها است. جراحی معمولا بعد از تکمیل رشد فک و دندان‌های دائمی انجام میشود تا نتیجه پایدار و طولانی‌مدت داشته باشد.
در کودکان، درمان معمولا سریع‌تر و ساده‌تر است، زیرا رشد فک هنوز کامل نشده و دندان‌ها قابلیت جابه‌جایی بیشتری دارند. استفاده از ابزارهای اصلاح کننده رشد فک و بریس‌های موقت می‌تواند رشد فک و دندان‌ها را هدایت کند و از پیشرفت مشکل جلوگیری کند.
داروهای حمایتی و مراقبت از لثه‌ها می‌توانند ناراحتی‌ها و درد ناشی از فشار دندان‌ها را کاهش دهند. استفاده از ژل‌های ضد التهاب، مسکن‌های خفیف و آموزش به بیمار برای رعایت بهداشت دهان از اهمیت بالایی برخوردار است.
یکی از عوامل مهم ایجاد و تشدید دندان خرگوشی، عادات نادرست در دوران کودکی مانند مکیدن انگشت، استفاده طولانی از شیشه شیر و فشار دادن زبان به دندان‌هاست. اصلاح این رفتارها از طریق آموزش والدین، درمان رفتاری و در صورت نیاز استفاده از ابزارهای محدودکننده، بخش مهمی از برنامه درمانی است.
پس از درمان، پیگیری منظم توسط ارتودنتیست برای حفظ نتیجه درمان ضروری است. استفاده از نگهدارنده‌ها (Retainers) برای جلوگیری از بازگشت دندان‌ها به وضعیت قبل، کنترل رشد فک و بررسی سلامت دندان‌ها باید به طور منظم انجام شود.
مراقبت‌های منظم از دندان‌ها، مسواک زدن صحیح و استفاده از نخ دندان از سنین پایین می‌تواند به حفظ سلامت دهان و دندان کمک کرده و خطر دندان خرگوشی را کاهش دهد. مراجعه منظم به دندان‌پزشک برای بررسی رشد دندان‌ها و فک، تشخیص زودهنگام ناهنجاری‌ها و درمان به موقع، از پیشرفت مشکل جلوگیری می‌کند.
اصلاح عادات نادرست کودکی مانند مکیدن انگشت، فشار دادن زبان به دندان‌ها و استفاده طولانی از شیشه شیر بخش مهمی از پیشگیری است. همچنین، تغذیه مناسب با کلسیم، ویتامین D و سایر مواد معدنی برای رشد سالم استخوان‌ها و دندان‌ها نقش کلیدی دارد.
استفاده از ابزارهای پیشگیرانه مانند اپلاینس‌های ارتودنسی موقت در موارد خاص، به هدایت رشد فک و کاهش خطر اوربایت شدید کمک می‌کند. آموزش والدین و کودکان درباره اهمیت مراقبت از دندان‌ها و جلوگیری از عادات مضر، پایه‌ای‌ترین روش پیشگیری از دندان خرگوشی است.
دندان خرگوشی یک ناهنجاری شایع است که علاوه بر ظاهر نامناسب، می‌تواند مشکلات جویدن، گفتار و سلامت دهان را ایجاد کند. تشخیص زودهنگام، مراقبت‌های پیشگیرانه و درمان مناسب می‌تواند اثرات منفی این مشکل را به حداقل برساند. ترکیب روش‌های درمانی، اصلاح عادات و مراقبت مداوم از دندان‌ها کلید دستیابی به نتایج موفق است.
دکتر احسان کریمی انواع خدمات دندانپزشکی شامل ایمپلنت و پروتزهای متکی بر ایمپلنت، درمان ریشه دندان، ترمیمی و زیبایی، پروتزهای ثابت و متحرک، ونیر کامپوزیت و لمینت های سرامیکی و خدمات دندانپزشکی اطفال را با تجربه و دانش روز و بهره گیری از تکنولوژی های روز دندانپزشکی به بیماران ارائه می‌دهند.
جراح و دندان‌پزشک هستم و تمامی خدمات دندانپزشکی را انجام میدهم که شامل دندانپزشکی ترمیمی و زیبایی، درمان ریشه دندان، ایمپلنتهای دندانی، پروتزهای ثابت و متحرک ، دندانپزشکی اطفال و ... میشود. جراح و دندان‌پزشک هستم و تمامی خدمات دندانپزشکی را انجام میدهم که شامل دندانپزشکی ترمیمی و زیبایی، درمان ریشه دندان، ایمپلنتهای دندانی، پروتزهای ثابت و متحرک ، دندانپزشکی اطفال و ... میشود.
